Мүмкін қиын жағдайға байланысты, Сіз стресстен туындаған физикалық белгілерге тап болуыңыз мүмкін. Мысалға: шаршау, бас ауру, асқазан бұзылысы, бұлшықет кернеуі, тәбеттің жоғалуы (немесе, керісінше стрессті асыра пайдаланып тамақтану).
Немесе Сіз өзіңіздегі тітіркену, ашу, жүйке және энергияның жетіспеушілігі сияқты психологиялық белгілерді байқайсыз ба?
Бақымызға орай, таңқаларлықтай тез жұмыс істейтін стрессті жеңідің қарапайым тәсілдері бар. Оларды қиын жағдайда тыныштық орнату үшін пайдалаңыз.
Балаларыңызды сөзбен сөйлесуге және олармен жұмыс кезінде түсінікпен қарауға шақырыңыз. Бұл дегеніміз кеңейтілген жауапты көздейтін ашық сұрақтар, мәселелерді әсірелемеу немесе олардан қашқақтамау, сіздің эмоцияларыңыз баланың сезімдеріне сәйкес келуі және әңгімелесу барысында жағымды жаққа, мәселені түсіну жағына қарай өзгеріп отыруы тиіс. Балалардың нені білетінін және қалай қабылдайтынын біліп алыңыз.
Әдетте балалар өздерінің сезімдерін түсіну мен қолдану ортасында білдірген жағдайда жеңілдейді. Әрбір баланың өз эмоциялары мен қиындықтарын білдіруінің өзіндік тәсілі болады. Көбінесе балалар сезімдерін ойын, сурет салу арқылы білдіреді, балаларға ашу, қорқыныш немесе қайғыру секілді үрейлі сезімдерді білдірудің ашық тәсілдерін табуға көмектесіңіз.
Балаға жайлы жағдай туғызу. Дағдарыс кезінде реакцияларыңызға міндетті түрде бақылау жасау қажет, балалар ересектердің эмоциялары мен эмоциялық көріністерін өте жіті бақылайды. Ересектер балалармен шынайы жанға жайлы байланыстарды орнатып, оларды қалай жақсы көретінін, бағалайтынын, мақтан тұтатынын үнемі айтып отыру керек. Олардың қауіпсіздікте екенін әрдайым көрсетіп отыру қажет.
Мүмкін болса, өмірдің үйреншікті қалпын сақтаңыз және/немесе жаңа жағдайда жаңа өмір салтын құруға көмектесіңіз. Үйреншікті өмір сүру салты негізгі өмірлік физиологиялық қажеттіліктер бойынша ұстануы тиіс: ұйқы, тамақтану және т.б. Өмір ағымындағы өзгерістер туралы, өзін қалай қауіпсіз ұстау керектігі жөнінде қарапайым түрде түсіндірілуі тиіс, балалардың көзінше орын алып жатқан жағдайлар туралы жалған сөздер мен қауесеттерден аулақ болыңыз. Дегенмен, сіз баяндайтын ақпарат шынайы болуы тиіс, баланың жасына сәйкес келетін тілде сөйлеңіз, олардың әрекетін бақылаңыз, олардың неге мазасызданатынына көңіл бөліңіз. Егер сіз оларадың сұрақтарына жауап бере алмасаңыз, ойдан құрастырмаңыз. Мұны жауаптарды бірге табудың мүмкіндігі ретінде пайдаланыңыз. Интернеттегі кейбір ақпараттың сенімді еместігін, ең дұрысы сарапшыларға немесе ресми ресурстарға сенім арту керектігін түсіндіріңіз.
Әр түрлі жағымды оқиғалар туралы сөйлесіңіз.Адамдардың қайырымдылық пен жомарттықты көрсете отырып, бір-біріне көмектесетінін білу балалар үшін маңызды. Ауру өршуін тоқтату және қоғамның қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін жұмыс істеп жатқан денсаулық сақтау қызметкерлері, ғалымдар және жастар туралы оқиғалармен бөлісіңіз. Жанашыр адамдардың іс - шараларды қолға алып жатқанын білу үлкен жұбаныш болады.
Өзіңізге қамқорлық жасаңыз.Сіз өзіңізге қамқор бола білсеңіз, балаларыңызға жақсырақ көмектесе аласыз. Балалар сіздің жаңалықтарды қалай қабылдап жатқаныңызды өздері-ақ түсінеді, сіздің сабыр сақтап, жағдайды бақылауға алуыңыз оларға көмектеседі. Егер сіз мазасыздық сезінсеңіз немесе көңіліңіз құлазыса, өзіңіз үшін уақыт тауып, отбасының басқа мүшелерінің, достарыңыздың және сіздің айналаңыздағы сенімді адамдардың көмегіне жүгініңіз. Демалып, күш-қуатты қалпына келтіру үшін уақыт табыңыз.
Есіңізде болсын! Егер Сіз ешқандай шара қолданбасаңыз, күйзеліс денсаулыққа, сонымен қатар депрессияға, мазасыздықтың дәріге тәуелділіктің, маскүнемдіктің пайда болуына әкелуі мүмкін.
«Өзін-өзі тану және психология апталығы» онкүндігі аясында 04.02-12.04.2021ж.ж. аралығында рухани-адамгершілік құндылықтарды нығайту, студенттерді өзара көмекке, зейінділікке, қайырымдылық пен жанашырлыққа тарту мақсатында «Асыл жүрек» фотокөрмесі өткізілді. Шараға 1-4 курстың барлық студенттері белсенді қатысты. Байқау нәтижесі бойынша 1 орын ЛП 17-9-1; 2 орын өзара ЛП 19-9-1 және ЭМОП 20-9-1 бөлісті; 3 орынды ЭМОП 19-9-1 және ТОРА 19-9-1 топтары иеленді.
2021 жылдың 10 ақпанында бірінші курстардың ата-аналарын психо-профилактикалық ағарту, салауатты өмір салтын насихаттау арқылы жасөспірімдер мен жастар арасында тәуелді (ойын мен компьютерге) мінез-құлықтың қалыптасуының алдын алу мақсатында колледж психологының ата-аналармен «Интернет желісіндегі жасөспірімдердің қауіпсіз мінез-құлқы» тақырыбында бірінші курс студенттерінің ата-аналары арасында кездесуі өтті.
Ата-аналар онлайн кездесуде интернет-тәуелділік белгілерімен, кибербуллинг ұғымымен, интернет-технологиялар көмегімен іске асырылатын және қорлау, бопсалау, қорқыту, жала жабу, қысым көрсету түрінде түрлі нысандарда көрініс табатын тәсілдермен танысты. Сондай-ақ, сұрақтар қарастырылып, ата-ананың «тәуелділікке қарсы» көзқарастарды қалыптастырудағы рөлі, интернеттегі баланың мінез-құлқы үшін жеке жауапкершілікті қалыптастыру үшін қажетті психологиялық дағдыларды дамыту туралы ұсыныстар берілді.
Егер ата-аналар баласының мінез-құлық және эмоционалды саласындағы өзгерістерді тапса, кімге және қайда көмек сұрау туралы ақпарат алды.
Ғаламтор бұзақыларының құрығына кез келген бала ілігуі мүмкін. Кейбір балалар мектепте тым қатыгездік танытады. Олар өздерінің қылығын ерсі деп санамайды да. Өкінішке қарай, өз замандастарының мазағына айналған балалар әр сыныпта кездеседі. Егер бұрын бұзақылардың әрекеті жеке басқа тиісу, келемеждеумен шектелсе, қазір жағдай әлдеқайда күрделене түсті. Кибербұзақылар өз құрбандарын тек желіде, компьютерде отырып аңдиды деу – қате түсінік. Керісінше, қазір жеткіншектер ұялы телефонның күшін асыра пайдаланады. «Құрбандарын» келемеждеп видеоға түсіру, оны желіге салу, өз араларында тарату белең алды. Әрі қазіргі телефонда қажеттінің бәрі бар, өзі шағын, жасыруға да ыңғайлы.
Өзге замандасынан қорлық көрген бала бұл туралы ешкімге тіс жарғысы келмейді. Тіпті тәрбиелі отбасынан шыққан баланың өзі әке-шешесіне қанша сенім артса да айтқысы келмейді. Ата-анам алдындағы «беделіме» нұқсан келеді, мені әлжуаз деп санайды деп намыс көреді. Әсіресе ересектеу бала өзгенің мазағына айналса, қиын. Ол болған жайды отбасынан жасырып қана қоймай, мінез-құлқына да өзгеріс кіріп, құрдастарымен араласудан қашқақтап, өзімен өзі тұйықтала түседі.
Сонымен, баланың интернет құрбаны болғанын қалай білеміз?
Мазасыздану. Өмірінде қандай да бір жайсыздық болса, ең сабырлы деген баланың өзі мазасызданып, берекесі кетеді. Оны ата-ана байқамауы мүмкін емес. Күйзелу, мектепке барғысы келмеу – баланың өмірінде бір жайсыздық болғанының басты белгісі;
Интернетке жоламай кету. Егер балаңызғаламторды, желіні белсенді пайдаланып жүріп, аяқ астынан жоламай кетсе, онда міндетті түрде себебін анықтаңыз. Әдетте балалар компьютердің алдында уақыт өткізгенді жақсы көреді. Олардың интернетке жоламай кетуі – сирек кездесетін құбылыс. Ал аяқ астынан, ешкім тыйым салмай-ақ, ғаламторды ашпай кетсе, онда бір гәптің болғаны деп ұғыныңыз.
Жаңа хабарлама келген кезде күйгелектену. Бала телефонына келіп жатқан хабарламалардың даусынан мазасызданып, өзін біртүрлі сезінсе, атаанасы оған бей-жай қарамау керек. Хабарламалар балаңыздың көңіл-күйін түсірсе, міндетті түрде оның телефонын тексеріңіз. Бұл әрекет этика ережелеріне қайшы келгеніне қарамастан, әрбір ата-ана баласына не болып жүргенін білуге міндетті.
6 ақпанда «Атлас» мамандықтары бойынша қазақстандық ғылыми зерттеу интернет-журналы «Болашақтың болашағы бар мамандықтары: ақылды шахталар және жаңа энергия» тақырыбында тікелей эфир өткізді, оған колледждің бітіруші топ студенттері қатысты. Отырыстың спикері әдіскер, мұнай-газ, энергетика және тау-кен металлургия өнеркәсібі атласының бастығы Олег Мецик, ал модератор - электронды журналистика, PR және маркетинг мамандығында оқитын студент Салтанат. Тікелей эфир болашақ мамандар үшін өте мазмұнды және пайдалы болды.
Бірінші курстың сынып жетекшілеріне арналған ұсыныстар:
Бірінші курстың екінші оқу семестрінде сынып жетекшісі колледж өмірінің әртүрлі аспектілеріне қанағаттану мәселесі бойынша топ студенттеріне сауалнама жүргізе алады.
Сіз қанағаттанасыз ба:
(Иә – онша емес – жоқ)
- оқу пәндерінің жиынтығымен және мазмұнымен?
- оқу процесін ұйымдастырумен?
- қысқы сессиядағы нәтижелеріңізбен?
- оқыту сапасымен?
- оқу-әдістемелік әдебиеттермен қамтамасыз етілумен?
Психологиялық тәжірибеде бейімделу кезеңінде қолдануға ұсынылатын көптеген практикалық әдістер бар. Олардың бірі-сенімділік пен агрессивтілік дәрежесі бойынша мінез-құлықты саралау кестесін қолдана отырып, мінез-құлықты бақылау әдісі:
Сенімсіз
мінез-құлық
Агрессивті
мінез-құлық
Сенімді
мінез-құлық
Белсенді тұлға ретінде
Белсенді тұлға ретінде
Белсенді тұлға ретінде
Өз мүдделерін кемсітеді.
Ол жан ауруы мен мазасыздықты сезінеді.
Басқалардың мүдделерін кемсітеді.
Өз сезімдерін басқалардың сезімдерін бұзу арқылы білдіреді.
Өзіне риза.
Өз сезімдерін білдіреді.
Қанағат сезімін сезінеді.
Өзінің ыңғайсыздығын және көңіл толмаушылығын сезеді. Өз мәселесін өзге біреудің шешуіне мүмкіндік береді. Алдына қойған мақсатқа қол жеткізбейді.
Басқалар үшін шешеді.
Ол басқалардың мүдделеріне нұқсан келтіріп, қалаған мақсатына жетеді.
Жасөспірімдерде виртуалды ортада қауіпсіз мінез-құлық дағдыларын қалыптастыру мақсатында 2021 жылғы 27 қаңтарда 1-2 курс студенттері арасында «Мен және Интернет» тақырыбында онлайндық вебинар өткізілді, оған 33 адам қатысты.
Осы тақырып аясында студент жастарда интернетке тәуелділіктің алдын алудың өзекті мәселесі ұсынылды. Студент жастардың психологиялық-педагогикалық ерекшеліктері сипатталды, студенттердің интернетке тәуелділігінің ерекшелігі қарастырылды, зерттелетін мәселе аясында алдын-алудың негізгі аспектілері талданды.
1-2 курс студенттерімен Интернетті пайдалануға, олардың желіде өткізетін уақытын азайтуға, тәуелділік деңгейін төмендетуге, тиімді мінез-құлық стратегиялары мен жеке ресурстарды алуға, тұлғааралық қарым-қатынастың сындарлы дағдылары мен стресстік жағдайларды шешуге, барабар мақсат қоюға, қарым-қатынас деңгейін арттыруға, өзін-өзі бағалауға, өзіне деген сенімділікке, рефлексивтілікке және стресске төзімділікке қатысты қатынастар қарастырылды.
Балалар интернетке тәуелділік-психикалық бұзылыс, интернетке қосылуға деген байламдылық және одан уақытында ажырай алмау сияқты мәселелерді талқылауға белсенді қатысты, өз тәжірибелерінен осындай жағдайлардың мысалдарымен бөлісті.
